Barnsteen, al sinds lange tijd begeerd vanwege zijn warme kleuren, is fossiele hars dat twee tot 50 miljoen jaar geleden is ontstaan. De mens maakt al zeer lange tijd gebruik van barnsteen: bij archeologische opgravingen in heel Europa zijn amuletten en kralen van barnsteen ontdekt die dateren uit het stenen tijdperk.
Via handelsroutes die onze voorouders al voor de bronstijd gebruikten, bereikte barnsteen in de oudheid alle uithoeken van de bewoonde wereld. Zo zijn bij opgravingen in Egypte sieraden van barnsteen gevonden die dateren uit 2600 v.Chr.
Naam
De naam barnsteen is afkomstig van het Nedersaksische ‘börnen’ voor ‘branden’ (barnsteen is brandbaar). Het woord ‘amber’ waarmee in het Nederlands ook wel de kleur van barnsteen wordt aangeduid is afkomstig van het Arabische ‘anbar’ wat ‘geurige substantie’ betekent. Overigens verwijst ‘anbar’ eigenlijk naar ‘ambergris’, de aromatische substantie afkomstig uit de darmen van de potvis, wat ooit werd gebruikt bij het maken van parfum. Deze verwarring is mogelijk ontstaan doordat beide substanties aanspoelen op stranden en gaan ruiken wanneer ze warm worden. Bovendien is ambergris in het verleden ook gebruikt voor juwelen. Wees gerust: geen walvissen zijn gewond geraakt bij het schrijven van dit boek. Zoals de quote aan het begin al suggereert, is barnsteen altijd in verband gebracht met de zon vanwege zijn gouden kleuren en lichte gewicht (wat het makkelijk maakt om te dragen). Daarnaast voelt barnsteen warm aan, omdat het (in tegenstelling tot minerale edelstenen) een slechte warmtegeleider is. Dat barnsteen is aangetroffen op begraafplaatsen uit de oudheid betreft ook geen toeval.
Chemische samenstelling van barnsteen
Omdat het ontstaat uit boomhars wordt barnsteen ingedeeld bij de organische edelstenen. Deze klasse omvat alle edelstenen die ontstaan of worden gewonnen uit levende organismen. Het duurt eeuwen voordat boomhars verandert in barnsteen, en zoals bij veel processen in de natuur is ook hier het precieze proces nog niet volledig bekend. Om van boomhars barnsteen te maken, zijn een procedure die 'moleculaire polymerisatie' wordt genoemd (moleculen die zich met elkaar verbinden en zo een complexer product vormen), de verdamping van oliën en de inwerking van hitte en druk vereist. Boomhars hardt onmiddellijk na het uittreden uit de boomschors uit en wordt veelvuldig toegepast.
De chemische formule van deze edelsteen is C10H16O en de hardheid is 2-2,5. De brekingsindices is 1,537-1,545 en de luminescentie is blauw tot geel. De fluorscentie is wit, geelgroen tot lichtblauw.
Herkomst
Baltisch barnsteen beslaat ongeveer tweederde van alle reserves ter wereld en is momenteel verantwoordelijk voor meer dan 90 procent van al het barnsteen in sieraden en andere decoratieve kunstvoorwerpen. Baltisch barnsteen komt voor in Duitsland, Denemarken, Zweden, Finland, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Rusland en Oekraïne. Deze vindplaatsen ontstonden ongeveer 50 miljoen jaar geleden, toen hars uit de bossen van het Scandinavische schiereiland zich in dit gebied verzamelde. Het hart van Baltisch barnsteen klopt in de Russische havenstad Kaliningrad (vroeger Koningsbergen). Ridders van de Duitse Orde, die hier in de 15e eeuw gevestigd waren, oefenden een strenge controle uit over de Europese barnsteenwinning: ze bestraften iedereen die barnsteen op illegale wijze verkreeg met de dood. Vandaag de dag is de naam 'Kaliningrad' zo nauw verbonden met de barnsteenproductie dat deze regio ook bekendstaat als bijzondere economische zone 'Jantar' (Russisch voor 'barnsteen').
Andere barnsteenbronnen zijn onder meer Mexico en de Dominicaanse Republiek, waar tropisch barnsteen wordt gewonnen in een gebied met de toepasselijke naam 'Barnsteendal'.
Geschiedenis van barnsteen
Omdat men deze steen met de zon associeerde, werd barnsteen beschouwd als een magisch licht, dat de mensen moest begeleiden naar het hiernamaals. De Grieken noemden barnsteen 'elektron' wat 'door de zon gemaakt' betekent. Aan dit Griekse woord en het feit dat barnsteen bij wrijving elektrostatisch geladen wordt, danken we het woord 'elektriciteit'. Een andere verwijzing naar het elektrostatische karakter van barnsteen kan worden gevonden in de Perzische benaming 'karabe', wat 'dat wat stro aantrekt' betekent.
Barnsteen, ook wel 'goud van de zee' genoemd, drijft op zoutwater en wordt gevonden op de stranden van de Oostzee en soms zelfs op de verre kusten van de Britse eilanden. De Romeinen noemden het 'sucinum', afgeleid van 'sucus', wat 'sap' of 'dikke vloeistof' betekent. Baltisch barnsteen wordt daarom ook 'succiniet' genoemd; deze ontstond circa 50 miljoen jaar geleden uit de in het tertiair groeiende boomsoort Pinus succinifera.
Een edelsteen met een dergelijke lange traditie heeft natuurlijk ook een mythische geschiedenis. Zo zou Phaëton, de zoon van de zonnegod Helios, zijn vader om toestemming hebben gevraagd om de zonnewagen langs de hemel te mogen sturen, om zo zijn goddelijke herkomst te bewijzen. Helios stemde toe, en zo nam het onheil zijn beloop. Eerst stuurde Phaëton de wagen te hoog, waardoor het koud werd op aarde. Toen vloog hij te laag en veranderde hij per ongeluk een groot deel van Afrika in woestijn. Nu zag de oppergod Zeus zich gedwongen om in te grijpen. Hij slingerde een bliksemschicht en vernietigde Phaëton. Phaëtons zussen, die rouwden om zijn verlies, werden veranderd in populieren, die voor altijd gouden tranen van barnsteen zouden huilen.
Eigenschappen van barnsteen
Net als alle andere edelstenen die worden gemaakt van of ontstaan uit levende organismen, wordt barnsteen geclassificeerd als een organische edelsteen. Het neemt een eeuwigheid in beslag voor hars om te veranderen in barnsteen en er is nog een hoop aan dit proces wat wij niet begrijpen. Het proces dat nodig is om van hars uit een boom barnsteen te maken omvat het combineren van moleculen tot een complexer geheel (moleculaire polymerisatie), het verdampen van olie, hitte en druk. Direct nadat het is afgescheiden begint het al te verharden en het kan voor verschillende doeleinden gebruikt worden, zoals de wierook en Mirre die door twee van de wijze koningen aan Jezus worden gegeven bij zijn geboorte.
De kleur van barnsteen is afhankelijk van zijn samenstelling (boomsoort) en wat er is gebeurd nadat het is afgescheiden. Barnsteen is doorgaans doorzichtig tot doorschijnend en is verkrijgbaar in een enorm scala aan kleuren, waaronder blauw, bruin, goud, groen, oranje, rood, wit en geel. Hoewel er naar verluidt 256 schakeringen van Baltisch barnsteen zijn vastgelegd, worden de voornaamste kleuren opgebroken in drie hoofdgroepen: oud of klassiek, cognac en citroen. Soms wordt barnsteen zelfs omschreven als zwart, maar dit is niet juist. Dit zijn eenvoudigweg de diepere schakeringen van andere kleuren. De verschillende kleuren ontlopen elkaar niet veel qua prijs, dus kies gewoon op basis van uw persoonlijke voorkeur. Barnsteen bevat vaak glinsterende natuurlijke imperfecties en scheurtjes, evenals prehistorische insluitingen, zoals zaadjes, bladeren, veren en zelfs insecten. Barnsteen waar zich een miljoenen jaren oud insect in bevindt is niet alleen zeer verzamelbaar, maar het biedt paleontologen en genetici ook een waardevolle blik terug in het verleden. De zuiverheid is wederom iets wat aankomt op waar uw persoonlijke voorkeur naar uitgaat. Veel mensen geven de voorkeur aan een paar imperfecties waarmee de natuurlijke oorsprong wordt geaccentueerd. Zoals bij alle edelstenen is de wijze waarop barnsteen geslepen wordt van groot belang, aangezien het voorzichtig moet worden gepolijst om zijn schoonheid te ontsluiten. Probeer te beoordelen op basis van de aanwezige tonen, het formaat, de afwerking, de vorm en de proporties in combinatie met uw eigen voorkeuren met betrekking tot kleur en insluitingen. Aangezien de populariteit van barnsteen kan variëren afhankelijk van de huidige mode, is het ook belangrijk om de stukken te laten passen bij uw persoonlijke stijl.
Barnsteenvariëteiten en soorten
Naast het bekende goudachtige barnsteen bestaat er in Rusland ook een groene variëteit, die een kleurrijke menging van goudachtig limoen- en bosgroen vertoont.
Combineren
Barnsteen of amber heeft een mytische uitstraling. De geel, oranje en rode kleurtinten spreken tot de verbeelding. De afgelopen jaren is de popularitieit van barnstenen heel snel toegenomen. Tegenwoordig wordt de barnsteen vaak gebruikt voor edelstenen sieraden vanwege de klassieke en imponerende uitstraling. De barnsteen sieraden zijn al te koop vanaf €19 inclusief een certificaat van echtheid.
Sterrenbeeld
Het sterrenbeeld dat bij deze edelsteen past is Leeuw.
Verzorging van barnsteen
Barnsteen moet zachtjes worden gereinigd met een vochtige doek.
