Kleuren van edelstenen

Gabrielle Bonheur ‘Coco’ Chanel (1883-1971)

Dat is nog eens goed advies. Zoals ik eerder al zei, is kleur de bepalende factor bij het beoordelen van gekleurde edelstenen. Maar net als bij alles wat men het stempel ‘mooi’ geeft , is dit iets uitermate subjectiefs, iets wat dus voor iedereen weer anders ligt. Dit wil niet zeggen dat er geen paradigma’s bestaan voor kleuren in edelstenen. Deze zijn er wel degelijk. Deze zouden alleen nooit ten koste van iemands persoonlijke voorkeur mogen gaan. Eén ding wat mij altijd weer verbaast, is de houding van sommige ‘experts’ met betrekking tot kleurvoorkeuren. Natuurlijk moet je je er altijd bewust van zijn van hoe bepaalde kleuren in de markt liggen. Maar wanneer je om wat voor reden dan ook iemands gekoesterde edelsteen afkraakt, dan negeer je niet alleen een persoonlijke voorkeur, maar je zorgt er mogelijk zelfs voor dat mensen hun interesse in gekleurde edelstenen verliezen. Wat mij betreft is een ware connaisseur van edelstenen een evangelist, nooit een elitair persoon. Het zal geen verrassing zijn dat edelstenen waarvan de kleur aantrekkelijker is, meer waard zijn. De waardevolste kleuren zijn van twee factoren afhankelijk: mode en zeldzaamheid. Mode is eenvoudig te begrijpen. Hierbij draait het helemaal om hoe populair een kleur is. Want wat doet zeldzaamheid er nog toe, als niemand de kleur van een steen aantrekkelijk vindt? Is de kleur van een edelsteen populair én zeldzaam, zoals de paraibatoermalijn of de padparadschasaffi er, dan heb je een echte supersteen. Meestal gaat de voorkeur uit naar intense kleuren boven donkere of lichte kleuren, maar hierop bestaan uitzonderingen, zoals de victoriaanse favoriet, de ‘Rose de France’-amethist.

Aangezien de wijze waarop je de kleur van een edelsteen omschrijft ervoor kan zorgen dat iemand hem willen hebben, of er juist met een boog omheen loopt, gebruikt men voor sommige edelstenen specifieke woorden of frases om de meest felbegeerde kleuren te omschrijven. Voorbeelden hiervan zijn: de ‘edelrode’ spinel, de ‘korenblauwe’ saffier en het voorvoegsel ‘AAA’, als aanduiding van topkwaliteit (kleur en zuiverheid). Maar wat verstaan we nu eigenlijk onder kleur in een edelsteen? Simpel gezegd kan kleur in een edelsteen op twee manieren voorkomen:

1. Kleurig (idiochromatisch): Een kleurend element is opgenomen in de kristalstructuur van het mineraal, waardoor deze altijd een bepaalde karakteristieke kleur zal hebben. Zo zal peridoot altijd groen getint zijn door zijn hoge ijzergehalte (12-15 procent van zijn totale massa).
2. Gekleurd (allochromatisch): De kleur is het gevolg van kleine hoeveelheden aanwezige kleurende elementen die geen onderdeel uitmaken van de gebruikelijke kristalstructuur van het mineraal en/of is terug te voeren op imperfecties in het kristal (kleurcentra). In hun pure staat zijn ‘gekleurde’ edelstenen kleurloos, zoals bijvoorbeeld saffier. Zonder kleurende elementen (en/of kleurcentra) zouden alle saffieren kleurloos zijn.

De meeste dingen krijgen hun kleur door hoe ze reageren met licht. Sommige edelstenen krijgen hun kleuren door fysieke handelingen. Bijvoorbeeld het ‘kleurenspel’ van opaal, waarbij het licht breekt in flitsen van kleur die vervolgens mee veranderen met het aanpassen van de kijkhoek. Bij de meeste edelstenen, en zelfs bij de meeste andere objecten, is onze perceptie van kleur echter het gevolg van een wonderbaarlijke transformatie. Zoals we weten van de regenboog bestaat wit licht uit de individuele kleuren van het spectrum: blauw, groen, oranje, rood, violet en geel. Wanneer wit licht zich door een edelsteen verplaatst, worden sommige van deze kleuren geabsorbeerd. De spectrale kleuren van wit licht die het minst worden geabsorbeerd, vormen samen vervolgens de kleur van de edelsteen. Het absorberen van bepaalde kleuren noemt men de ‘selectieve absorptie van licht’ en is altijd hetzelfde voor een specifieke edelsteen. Passeren alle spectrale kleuren door een edelsteen, dan zal deze kleurloos lijken. Worden alle kleuren echter geabsorbeerd, dan lijkt hij zwart. Een rode edelsteen ziet er rood uit, omdat deze alle andere kleuren uit het spectrum, behalve dus rood, absorbeert. Het zijn veranderingen in de componentkleuren van een lichtbron die ervoor zorgen dat edelstenen er anders uitzien bij verschillende lichtomstandigheden. Zelfs een kleine verandering in de lichtbron kan al grote gevolgen hebben voor hoe we de kleur van een edelsteen waarnemen. In extreme gevallen kan dit leiden tot heuse kleurveranderingen (meer hierover op bladzijde 31). Hoewel sommige edelstenen er beter uitzien in natuurlijk licht en andere in kunstlicht (wit licht), idealiter zouden de kleuren van een edelsteen mooi moeten blijven bij elke lichtbron. Een edelsteen voor aanschaf bestuderen onder verschillende lichtbronnen is dus zeer zeker een goed idee. Laat je zoals altijd leiden door je gezond verstand en je eigen voorkeuren, waarbij je blijft letten op de eigenschappen die inherent zijn aan elke soort. Kleur bestaat uit drie bestanddelen:

1. Tint is de positie van een kleur op het kleurenwiel. Dit wordt ook omschreven als de schakering, nuance of beleving van een kleur.
2. Toon is de mate waarin in een kleur lichter of donkerder is.
3. Kleurintensiteit is de kracht of puurheid (ook wel de verzadiging) van een kleur. Kleurintensiteit en doorzichtigheid beïnvloeden de schoonheid van een edelsteen doorgaans meer dan zijn toon.

Er bestaan in de branche weliswaar diverse systemen voor het classificeren van kleuren (bijv. GemDialogue, GemEWizard en GIASquare), maar er is geen universele standaard voor het communiceren van de kleur in gekleurde edelstenen. Dit is hoofdzakelijk, omdat gekleurde edelstenen uiterst subjectief zijn, wat ertoe leidt dat verkopers hun eigen labels verzinnen, zoals ‘AAA’.

Kleur is een uitstekende manier om de juiste steen voor jezelf te kiezen, maar wees je ervan bewust dat kleur alleen niet voldoende is om betrouwbaar de identiteit van een edelsteen vast te stellen. Zelfs experts gaan soms de fout in. Eén van mijn vrienden binnen de branche herinnert mij hier graag aan, door geregeld exemplaren van edelstenen te laten zien die eruitzien als een andere edelsteen. Ik moet hierbij steeds terugdenken aan een zeer mooie pezzottaiet, die er op het eerste oog uitzag als een roze saffier. De steen liet zich pas kennen toen we hem onder een loep bekeken en zijn tekenende insluitingen zagen. Dit is een belangrijke les. Kleur helpt, maar andere visuele kenmerken, zoals insluitingspatronen, tekenen van slijtage (hardheid), pleochroïsme, vuur en fonkeling, zijn ook van wezenlijk belang. Deze kenmerken, in combinatie met gemmologische gereedschappen, zoals een microscoop, een loep en een refractometer, zijn de enige manier om zeker te kunnen zijn.