Naam en herkomst
Het woord 'lapis' is het Latijnse begrip voor steen en 'lazulum' betekent blauw of hemel, wat waarschijnlijk weer is afgeleid van het Perzische 'lazhuward', hun naam voor de Afghaanse afzetting en ook de oorsprong voor het woord ‘azuur’. In het oude Griekenland en Rome werd lapis lazuli 'sapphirus' (blauw) genoemd, maar tegenwoordig verwijst deze naam naar de blauwe variëteit van korund, saffier.
Geschiedenis en mythes
Lapis lazuli werd al in 2650 v. Chr. genoemd in het Soemerische Gilgamesj-epos. De oude Soemerische stad Ur kende een levendige handel in lapis lazuli en in de koninklijke tombes van Mari en Kisch vond men meer dan 6000 voortreffelijke beeldjes, borden, kralen en zegels van lapis lazuli.
Zowel de oude Egyptenaren als de Romeinen en Grieken dichtten de hemelsteen goddelijke krachten toe. Hij werd gebruikt in religieuze ceremonies en gedragen als sieraad (zowel ingelegde sieraden als amuletten en talismannen). Daarnaast werd hij als beloning uitgereikt voor bijzondere moed en geloofden vooral de Romeinen dat lapis lazuli een sterk afrodisiacum is. In het Provinciaal Museum voor Oude Kunsten van Namen kan men bijvoorbeeld een prachtige Romeinse buste van lapiz lazuli bewonderen.
Gegeven zijn lange geschiedenis is lapis lazuli een edelsteen met een diverse en kleurrijke mythologie, die duidelijk maakt waarom deze steen ooit net zoveel waard was als goud. Aan deze antieke blauwe steen die zowel heidenen als joden, christenen, boeddhisten en moslims wist te betoveren, zijn vele mystieke zuiverende en genezende eigenschappen toegekend. Afgezien van Perzische teksten wordt lapis lazuli ook in de Bijbel genoemd (Exodus 28:15-30) en in het Egyptische ‘Dodenboek’. De oude Soemerische stad Ur kende een levendige handel in lapis lazuli en zijn koninklijke tombes, die eind jaren 20 zijn opgegraven, bevatten meer dan 6000 voortreffelijke beeldjes, borden, kralen en zegels.
Vanaf ongeveer 3000 v.Chr. was lapis lazuli de lieveling van Egypte en werd het gebruikt in religieuze ceremonies, voor persoonlijke versiering (zowel ingelegde sieraden als ook amuletten en talismannen) en zelfs als oogschaduw. De Grieken en Romeinen liepen niet ver achter en in de 1e eeuw omschreef de Romeinse geschiedschrijver Plinius de Oudere lapis lazuli als “een fragment uit het met sterren besprenkelde hemelse gewelf”. Ook onder alchemisten in de oudheid was lapis lazuli een grote hit, die het gebruikten in medicijnen en als pigment (de kleur ‘ultramarijn’ werd ooit verkregen door het verpulveren van lapis lazuli, maar sinds 1828 wordt dit synthetisch geproduceerd).
In de 1e eeuw omschreef de Romeinse geschiedschrijver Plinius de Oudere lapis lazuli als "een fragment uit het met sterren besprenkelde hemelse gewelf". Ook onder alchemisten in de oudheid werd lapis lazuli zeer gewaardeerd.
Lapis lazuli speelde in de kunst een belangrijke rol als pigment. De edelsteen werd vroeger verpulverd en vermengd met olie, om de kleur ultramijn te verkrijgen. De wonderschone blauwe tinten vindt men bijvoorbeeld in Perzische miniatuurschilderijen uit de 12e en 13e eeuw, in het 'Laatste Avondmaal' in de Sixtijnse Kapel of in de miniaturen van de abdij van Sint-Germanus van Auxerre. Natuurlijk ultramarijnblauw was vanwege zijn kleursterkte en lichtbestendigheid zeer populair, de prijs ervan was hoger dan die van goud. Vanaf 1828 wordt de kleurstof kunstmatig en dus ook veel voordeliger geproduceerd.
Omdat de steen er veel voorkomt, benoemde Chili lapis lazuli op 20 september 1984 tot nationale steen. De variëteit uit Ovalle in Chili wordt door het hoge gehalte aan calciet in het mineraal gekenmerkt door een lichtere kleur. De gouden spikkels van de lapis lazuli worden veroorzaakt door pyriet (ook klatergoud genoemd).
Lapis lazulivariëteiten en soorten
Volgens Perzische verhandelingen over de lapis lazuli kunnen zijn kleuren worden onderverdeeld in drie categorieën: nili (donkerblauw), assemani (lichtblauw) en sabz (groen).
Meer dan enige andere edelsteen wordt de lapis lazuli verbonden met een enkele afzetting: in de onherbergzame Kokcha-vallei in het afgelegen Badakhsjan-district in Noord-Afghanistan bevindt zich de beroemde Sar-e-Sangafzetting. Deze vindplaats is al meer dan 7000 jaar continu in gebruik en enkele van de oudste edelsteenmijnen ter wereld bevinden zich hier. In de oudheid werd Afghaanse lapis lazuli via de oude handelsroutes geëxporteerd naar Mesopotamië, Egypte, Griekenland, Rome, India, China en zelfs Japan. De Afghaanse lapis lazulimijnen werden in de 10e eeuw al bezocht door de middeleeuwse Perzische geograaf Al-Istakhari en in de 13e eeuw door Marco Polo, die hierover opmerkte dat er een berg was waarin de mooiste lapis lazuli ter wereld te vinden is met de meest intense blauwe kleuren en nagenoeg zuivere kwaliteit.
Bij lapis lazuli wordt een gelijkmatig koningsblauw (een verzadigd violetblauw) beschouwd als de mooiste kleur. Een ongelijkmatige kleur of sporen van groen hebben over het algemeen een negatief effect op de schoonheid en de waarde van de steen. Pyriet daarentegen geeft de steen een extra mystiek.
Pyriet (Marcasiet)
Los van dat het een aantrekkelijke insluiting is in lapis lazuli, keert pyriet ook regelmatig terug in sieraden, zij het onder een andere naam. Dit verkeerde gebruik van de naam marcasiet voor pyriet dateert van enkele honderden jaren eerder door de visuele overeenkomsten tussen pyriet en marcasiet. Echte marcasiet is te onstabiel om in sieraden gebruikt te worden. Pyriet komt voor in gouden metalige kleuren, wat de oorzaak is van zijn historische verwarring met goud. In feite zouden deskundigen de twee makkelijk van elkaar moeten kunnen onderscheiden. Vandaar de bijnamen ‘klatergoud’ of ‘gekkengoud’. Sieraden met pyriet (marcasiet) wonnen aan populariteit in Victoriaans Engeland, waar ze werden geslepen en gepolijst in ronde of vierkante vormen en in een pavézetting geplaatst, zodat ze fonkelden als kleine diamantjes. Zilveren sieraden met pyriet (marcasiet) is vandaag de dag nog steeds enorm populair en is vaak te zien in ontwerpen die zijn geïnspireerd door Koningin Victoria’s befaamde passie voor mooie sieraden.
Andere belangrijke afzettingen bevinden zich in Rusland aan het Baikalmeer, maar ook in Angola, Birma, Canada, Pakistan en de Verenigde Staten.
Eigenschappen van lapis lazuli
Als het om het slijpsel gaat, is lapis lazuli een veelzijdige steen. De enige grenzen waarmee een edelsteensleper bij deze steen rekening moet houden, zijn de grenzen van zijn eigen verbeeldingskracht. Over het algemeen wordt lapis lazuli geslepen in cabochon, maar het wordt ook graag gebruikt voor snijwerk, figuren of in mozaïek. Het kan zeer moeilijk zijn om een zuiver blauwe steen te vinden en exemplaren tussen tien en twintig karaat zijn ook zeer zeldzaam. Als edelsteen kent lapis lazuli niet alleen een zeer lange geschiedenis, die ongeveer 7000 jaar teruggaat, maar ook een veelzijdige en kleurrijke mythologie.
Lapis lazuli, een ondoorzichtige edelsteen, is eigenlijk een steen die voornamelijk bestaat uit lazuriet en verscheidene andere mineralen, waaronder calciet en glinsterende gouden spikkels van pyriet (‘klatergoud’, bekend als marcasiet wanneer men het gebruikt in sieraden). Bij het beoordelen van lapis lazuli wordt een effen koningsblauw (rijk paarsig blauw) gezien als de mooiste kleur. Ongelijkmatige kleuren of hinten van groen zullen doorgaans de schoonheid en waarde van de steen negatief beïnvloeden. Volgens Perzische verhandelingen over deze steen kunnen de kleuren van lapis lazuli onderverdeeld worden in drie categorieën: nili (donkerblauw), assemani (lichtblauw) en sabz (groen). Hoewel sommigen een lapis lazuli prefereren dat een solide puur azuur is, wordt de aanwezigheid van spikkels pyriet door velen begeerd. Wanneer de spikkels relatief klein zijn en er sprake is van een goed gebalanceerde verdeling over de steen zal dit de schoonheid van de steen niet beïnvloeden. Ik vind dat de aanwezigheid van pyriet een zekere mystieke kwaliteit toevoegt die zowel verleidelijk als aantrekkelijk is.
Over het algemeen wordt lapis lazuli met een te grote hoeveelheid voor het oog zichtbare calciet- of pyrietinsluitingen beschouwd als minder mooi en zal hiernaar worden geprijsd. Maar zoals met elke edelsteen: ‘te veel’ is een kwestie van smaak. En zoals altijd moet ook de kwaliteit van het slijpsel in overweging worden genomen. Bij lapis lazuli is de enige beperking de verbeelding van de slijper, dus ongeacht of u nu cabochons, tabletten, kralen, snijwerken of beeldjes wilt, zoek eenvoudigweg naar vormen en proporties die plezierig in het oog liggen. Het kan erg moeilijk zijn om solide blauw te vinden en stukken van tussen 10 en 20 karaat worden als uitzonderlijk zeldzaam gezien. Het beste aan lapis lazuli is dat het niet duur is, hoewel het wel één van ’s werelds duurzaamste en mooiste ondoorzichtige edelstenen is. Het komt niet veel voor dat een steen met zulke intense kleuren, unieke insluitingen én een rijke geschiedenis en mythologie, toch zo betaalbaar is. Dit is, tezamen met het feit dat zijn beste afzetting al duizenden jaren onveranderd is, waarom ik lapis lazuli beschouw als één van ’s werelds mooiste blauwe edelstenen.
Chemische samenstelling van lapis lazuli
Lapis lazuli bestaat afhankelijk van de vindplaats uit verschillende delen van het mineraal lazuriet (dat voor zijn mooie blauwe kleur zorgt), uit calciet (verantwoordelijk voor de witte tekening) en pyriet, dat zorgt voor de aantrekkelijke gouden insluitingen. De chemische formule van deze edelsteen is (Na,Ca)8(AlSiO4)6(S,SO4,Cl)1-2 en bestaat uit 25 tot 40% uit lazuriet. De steen heeft een hardheid van 5,5 op de schaal van Mohs en een dichtheid van 2,3 dit betekent dat deze edelsteen relatief kwestbaar is.
Sterrenbeeld
Deze blauwe tot paarse edelsteen behoort tot het sterrenbeeld Boogschutter en Maagd.
Combineren
De edelsteen Lapis Lazuli heeft een natuurlijke uitstraling waardoor deze edelsteen heel populair is. Deze steen wordt vaak gebruikt voor sieraden zoals armbanden, ringen, en oorbellen. De prijs van deze edelsteen is relatief laag waardoor u al een complete set sieraden met deze edelsteen kunt kopen voor minder dan €100.
Verzorging van lapis lazuli
Lapis lazuli dient zorgvuldig te worden verzorgd. Het mag in geen geval worden blootgesteld aan grote hitte, heet water, zuur, zeep of zouthoudende oplossingen. Gebruik voor de reiniging een droge tot licht vochtige doek.
