Velen beschouwen peridoot als de gemmologische belichaming van pure grasgroene tinten. Peridoot is een edelsteen waar de meesten waarschijnlijk wel van hebben gehoord, maar er verder weinig van weten, laat staan hoe zijn naam uit te spreken.
Peridoot is de geboortesteen van augustus en is zondermeer populair, al lijkt hij wel sinds de 19e eeuw iets van zijn charme te hebben verloren. Dit is toch jammer. Peridoot is een edelsteen met een fascinerende en uitzonderlijke geschiedenis die voorkomt in vele aantrekkelijke, maar bijzonder betaalbare, groene tinten.
Naam
De naam peridoot wordt uitgesproken als 'pè-ri-do'. Hij stamt waarschijnlijk af van het Arabische woord 'faridat' voor edelsteen, maar hij kan ook afkomstig zijn van het Middelengelse 'peridote' voor 'heldere plek' of 'knoop'.
Chemische samenstelling van peridoot
Peridoot komt alleen voor in groentinten, is dus een kleurige of idiochromatische edelsteen en behoort tot de groep van silicaten. Zijn verschillende groentinten verkrijgt de steen door het element ijzer. Bovendien kunnen de sporenelementen chroom of nikkel de kleur nog intenser laten lijken. Soms komt het kattenoogeffect ('Chatoyance') voor – een effect waarbij aan de oppervlakte van de edelsteen de reflectie van een enkele lichtstraal verschijnt, veroorzaakt door lange naaldvormige insluitingen.
Herkomst
Tegenwoordig wordt peridoot gewonnen in Australië, Brazilië, Birma, China, Kenia, Noorwegen, Pakistan, Tanzania, de V.S. en Zambia. De peridootafzetting in het San Carlo Apache-reservaat in Arizona is de grootste met ca. 90 procent van de totale wereldreserves. Echter, hier komen slechts zelden stenen van meer dan 5 karaat vandaan. Recentelijk is het Zhangjikou-Xuanhua-gebied van de Chinese Hebeiprovincie ook een grote speler geworden, door vele aantrekkelijke edelstenen op te leveren. Maar veel van de beste periodoten komen uit een afzetting die aan het einde van de lente van 1992 werd ontdekt nabij Nanga Parbat (in het Hindi letterlijk ‘Naakte Berg’) in het noordwesten van Pakistaans Kasjmir, in de Suppatt-regio van het Himalayagebergte. Wanneer u het vergelijkt met Chinees of Amerikaans peridoot, dan heeft Pakistaans peridoot niet alleen een superieure kleur, maar het is ook groter met minder insluitingen, waarbij geregeld stenen worden geproduceerd van meer dan 15 karaat. Gezien zijn uitzonderlijke kwaliteit wordt peridoot soms ‘Kasjmir-peridoot’ genoemd, een knipoog naar de fameuze blauwe saffieren die ook afkomstig zijn uit Kasjmir.
Dan nu het slechte nieuws... Vanwege de zware winters en het onherbergzame terrein wordt hier alleen gegraven van eind juni tot september. In Hawaii wordt peridoot gevonden op de stranden en, geloof het of niet, het is zelfs een buitenaardse edelsteen! Dit peridoot wordt verkocht onder de naam ‘palladot’ en wordt gevonden in meteorieten genaamd pallasieten (naar Peter Simon Pallas, de Duitse wetenschapper die ze in 1772 ontdekte). Met de ontdekking van peridoot op Mars in 2003 werd dit de eerste edelsteen die op een andere planeet werd ontdekt. Van de oudheid tot vandaag de dag, peridoot is altijd een aantrekkelijke edelsteen geweest die het verdient om opnieuw in de schijnwerpers te staan. Met zijn kleuren van gloeiende gouden limoentinten, diepe chartreuses, en rijke grasgroene kleuren is ook peridoot een perfecte keuze voor liefhebbers van groen, waar velen voor zullen zwichten. Ook peridoot is daarom een edelsteen die de serieuze overweging van elke edelsteenliefhebber verdient.
Geschiedenis van peridoot
Peridoot was één van Cleopatra’s favoriete edelstenen (hoewel ze hem waarschijnlijk voor iets anders aanzag) en deze steen werd door de oude Egyptenaren geprezen als een ‘edelsteen van de zon’. Bij de Romeinen stond peridoot bekend als de ‘avondsmaragd’. Zij waren bijzonder gecharmeerd van de heldergroene gloed van deze steen die evenveel van het avondlicht als van het daglicht houdt. Peridoot sierde ooit enkele van ’s werelds mooiste koninklijke en heilige objecten. Zo werd peridoot ook gewaardeerd door de oude Grieken, Ptolemeïsche koninginnen, christelijke ridders, Ottomaanse sultans, Hawaiianen, Europese koningshuizen, het Vaticaan, Shakespeare en zelfs piraten, die naar men zegt peridoot gebruikten om boze geesten en nachtelijke verschrikkingen uit te bannen!
Pakistaans peridoot staat bekend om de unieke schoonheid. Dit zijn een van de mooiste grasgroene edelstenen die er bestaan. Peridoot is weliswaar een edelsteenvariëteit van forsteriet tot fayaliet in de olivijn-mineralengroep (zo genoemd vanwege zijn overeenkomst in kleur met het fletse groen van olijven), maar de meerderheid is voornamelijk forsteriet, vernoemd naar de Engelse mineralenverzamelaar en -handelaar, Adolarius Jacob Forster (1739-1806). Peridoot is een groen vulkanisch kristal dat houdt van warmte. Net als diamanten wordt peridoot gevormd in het inferno van de aardmantel. Voor peridoot is het niet moeilijk om groen te zijn. Sterker nog, het is de enige kleur die hij ooit kan zijn. Peridoot is een ‘kleurige’ steen, die zijn kleur dankt aan zijn hoge ijzergehalte, wat een belangrijk onderdeel vormt van zijn samenstelling. De beste peridoot met heldere groene tinten bevat doorgaans tussen 12-15 procent ijzer, waarbij sporen van chroom en nikkel de kleur verder kunnen versterken en deze nog rijker maken. Peridoot mag dan een doorzichtige edelsteen zijn, soms worden er exemplaren met kattenogen aangetroffen (‘chatoyantie’ of het kattenoogeffect is een reflectie die eruitziet als een enkele heldere band van licht die over het oppervlak van een edelsteen loopt).
In de opening werd al kort aangegeven wat de juiste uitspraak is van de peridoot. Het andere probleem is zijn etymologie: niemand weet namelijk zeker hoe peridoot aan zijn naam komt! De meest logische verklaring is, dat het komt van het Arabische ‘faridat’ (edelsteen), maar er zijn ook andere mogelijkheden. Het kan ook afkomstig zijn van het 13e-eeuwse Middelengelse ‘peridote’ (heldere plek of knoop), het Franse ‘peritot’ (onduidelijk, waarschijnlijk vanwege zijn ‘slaperige’ voorkomen of de aanwezige insluitingen in grotere stenen) of van het Griekse ‘peridona’ (verrijken, waarschijnlijk in verwijzing naar zijn kleur). Peridoot heeft ook een oudere, minder bekende naam, chrysoliet, wat is afgeleid van het Griekse ‘chryso’ (gouden) en ‘lithos’ (steen). Het is onder deze oude naam dat peridoot diverse malen in de Bijbel wordt genoemd als één van de ‘vurige stenen’ (Ezechiël 28:13-16) die in de borstplaat van Aäron worden gezet (hogepriester en broer van Mozes). In Openbaring (21:19-21) is chrysoliet ook één van de 12 stenen die gezet zijn in de fundamenten van de muur van Jeruzalem (Openbaring 21:19) en die wordt geassocieerd met de apostel Bartolomeüs.
Vanaf de middeleeuwen tot aan de tijd van Shakespeare werd van edelstenen vaak gedacht dat ze bovennatuurlijke krachten bezaten, met zowel spirituele als magische voordelen. Ook peridoot is rijk aan dit soort bijgeloof. Zo zou het vriendschappen bevorderen, de geest bevrijden van jaloerse gedachten, de drager welbespraakter maken, leverproblemen genezen en de werking van medicijnen versterken. Maar mijn persoonlijke favoriet komt uit het geweldige mythologische compendium ‘Liber de Lapidibus’ van Marbodius van Rennes (1035-1123): “Als de steen gebruikt zou worden tegen de listen van bozen geesten, dan moest men het haar van een ezel door de steen rijgen en deze vervolgens aan de linker arm bevestigen.” Eeuwenlang was de enige plek waar peridoot werd gevonden een berucht en gevreesd klein eilandje in de Rode Zee. Ooit stond het bekend als het ‘Eiland van de Doden’, ‘Slangeneiland’ en ‘St. Johanneseiland’, maar tegenwoordig heet dit troosteloze hoopje rotsen dat zo’n 100 kilometer ten zuidoosten van het schiereiland Râs Banâs ligt eenvoudigweg ‘Zabargad’ (ook wel Zeberged of Zeberget), wat Arabisch is voor peridoot. Er werd hier onder de Egyptische farao’s voor het eerst met mijnbouw gestart en daarna voortgezet, eerst onder Ptolemeïsch beheer en later voor de Ottomaanse sultans. Zabargad had een onheilspellende reputatie. De ‘bewoners’ van dit eiland waren soldaten, met als opdracht de waardevolle edelstenen op dit eiland tegen elke prijs te beschermen, en slaven, die onmogelijk konden ontsnappen. Het dorre Zabargad is bovendien zo onvruchtbaar, dat de arme zielen hier geregeld de hongerdood nabij waren. Zelfs een pizza bestellen was geen optie, aangezien elke ongeoorloofde bezoeker zonder pardon door de beveiligingstroepen om zeep werd geholpen. Het leven in de oudheid was zondermeer zwaar, maar het bovenstaande toont wel de grote waarde en prestige van peridoot.
De Egyptenaren begonnen rond 1500 v.Chr. met het graven naar peridoot en diens gouden groene tinten verdienden al snel een prominente plek in vele Egyptische sieraden en ornamenten. Zo wordt bijvoorbeeld een hanger van Toetanchamon, de tienerfarao die vroegtijdig aan zijn einde kwam, gesierd door een peridoot afkomstig van Zabargad. In de oudheid werd peridoot soms ‘topaas’ genoemd (net als vele andere gelige edelstenen). Het eiland stond bij de Grieken bekend als ‘topazios’ (Eiland van Topaas) en het lijkt daarom waarschijnlijk dat stenen hiervandaan oorspronkelijk ‘topaas’ werden genoemd. Dit helpt ook te verklaren waarom zowel peridoot als topaas bekend stonden als een ‘steen van de zon’ bij de oude Egyptenaren, die geloofden dat zij hun gouden kleuren dankten aan Ra, de zonnegod. Edelstenen met vergelijkbare kleuren werden in de oudheid wel vaker verward en het kwam dus ook voor dat peridoot van Zabargad voor smaragd werd aangezien. Het hoge nikkelgehalte van deze afzetting zorgt ervoor dat peridoot er op het oog hetzelfde uitziet als smaragd en, u raadt het al, vele van Cleopatra’s geliefde ‘smaragden’ waren eigenlijk peridoot. Op Zabargad wordt al tientallen jaren niet meer gegraven, maar doordat het tegenwoordig binnen de Egyptische militaire zone ligt, blijft het een geheime plek die voor altijd in mysterie gehuld zal zijn. De kleuren van peridoot omvatten groenig geel, geelgroen, gelig groen, groen en olijfgroen (groen gemengd met geel en bruin), waarbij zijn ‘pure’ rijke grasgroene tinten de hoogste prijs opleveren. Stenen met een sterke bruinige kleur heten nog steeds peridoot, maar aangezien ze er wat saai uitzien, worden zie hier ook naar geprijsd. Daarentegen is peridoot dat enigszins gelig is – denk aan zomerse weide vol met boterbloemetjes – ook uitermate populair en levert daarom nog steeds redelijke prijzen op. Bij het bepalen van de kwaliteit van peridoot zijn de aanwezige hoeveelheid bruin en de zuiverheid het belangrijkst. Welke tint u uiteindelijk ook mocht kiezen, bedenk hierbij dat puur grasgroen het kenmerk is van peridoot dat bepalend is voor zijn schoonheid.
Eigenschappen van peridoot
Bij kleine stenen kan peridoot ‘schoon voor het oog’ zijn (geen zichtbare insluitingen wanneer de steen vanaf 15 centimeter wordt bekeken met het blote oog). Echter, als Type II-edelsteen heeft peridoot doorgaans insluitingen die voor het oog zichtbaar zijn, in het bijzonder bij grotere formaten. Peridoot is desondanks niet erg duur, dus ‘schoon voor het oog’ is toch de norm op de markt. Peridoot heeft een aantrekkelijk ‘slaperig’ voorkomen met een schijnende gloed, wat de reden is dat men in de oudheid ’s nachts groef naar peridoot. Peridoot ziet er in alle lichtomstandigheden goed uit, waarbij hij in het bijzonder na het donker zijn mannetje staat. Dit komt niet alleen door zijn ietwat gelige groene kleur (een klein beetje geel kan een puur groen versterken, in kunstlicht is de kleur in evenwicht), maar ook door de manier waarop peridoot licht buigt en laat breken. Peridoot is sterk dubbelbrekend, wat inhoudt dat het licht in twee stralen uiteen laat vallen, wanneer dit zich door de steen verplaatst. Net als bij zirkoon is dit onmiddellijk zichtbaar in de vorm van een verdubbeling van de facetten, alhoewel dit enigszins afhankelijk is van de hoek waarvanuit je de steen bekijkt, evenals de omvang en de diepte van de steen. Peridoot, hoewel sterk dubbelbrekend, is echter slechts zwak pleochroïsch. Zodra u de kleur en de zuiverheid heeft beoordeeld, zoekt u naar een goede vorm en algeheel voorkomen. Peridoot is verkrijgbaar in een rijke verscheidenheid van zowel traditionele als ook meer eigentijdse vormen en slijpsels, die uiteenlopen van kleine accentstenen tot exemplaren van 10 karaat en meer. De standaard afwerking van peridoot is doorgaans een gemengd slijpsel (een combinatie van briljant- en trappenslijpsel). Het briljantslijpsel bevordert de verstrooiing en scintillatie (schittering) van peridoot, terwijl het trappenslijpsel wordt gebruikt om gewicht en kleur te behouden.
Peridootvariëteiten en soorten
De waarschijnlijk bekendste peridoten zijn afkomstig uit een winplaats in de Suppatt-regio in de Himalaya in het noordwestelijke Pakistaanse deel van Kasjmier. De beroemde Kasjmier-peridoot is bijzonder zuiver en zijn groene kleur schittert buitengewoon indrukwekkend. Helaas is de winning in dit gebied alleen van eind juni tot september mogelijk, waardoor het aanbod zeer gering blijft.
Verzorging van peridoot
Bij sommige edelstenen kan een thermische schok beschadigingen veroorzaken. Ook peridoot mag niet aan extreme temperatuurschommelingen worden blootgesteld!
