Saffieren staan bekende om de kenmerkende blauwe kleur, echter kan deze edelsteen nog veel meer verschillende kleuren bevatten. Denk bijvoorbeeld aan de machtige padparadscha saffier, de roze-oranje tot oranje-roze prinses der edelstenen.
Laten we eens verder in gaan op het feit dat saffieren niet altijd blauw zijn. In essentie zijn de robijn en de saffier hetzelfde, namelijk kleurvariëteiten van het mineraal korund (kristallijne aluminiumoxide). Korund ontleent zijn naam aan het Sanskriet voor robijnen en saffieren, ‘kuruvinda’. Korund levert ‘gekleurde’ edelstenen op, wat inhoudt dat sporen van elementen zoals chroom, ijzer en titanium verantwoordelijk zijn voor het veroorzaken van de regenboog aan blauwe, groene, oranje, rode violette en gele tinten, evenals combinaties hiervan. Er zijn zelfs kleurveranderende saffieren.
Het rood gekleurde korund wordt natuurlijk ‘robijn’ genoemd, terwijl ‘saffier’ op zichzelf doorgaans verwijst naar blauwe korund. Alle andere tinten worden gezamenlijk omschreven als ‘fancy saffieren’, met voorvoegsels om specifieke kleuren te benoemen. ‘Fancy’ wordt vaak gedefinieerd als ‘fantastische verbeelding’ en met het oog op saffieren is dit zeer toepasselijk, aangezien hun kleuren fantastisch en wonderschoon zijn en ze uw fantasie vleugels geven.
Vaak wordt de term ‘blauwe’ voor saffier gezet. Dit gebeurt niet alleen om verwarring te voorkomen, maar ook ter indicatie van het bestaan van andere kleuren. Hierover zullen sommige puristen zeggen dat dit net zo dubbelop is als een “groene Granny Smith”, maar we doen er met zijn allen goed aan om te beseffen dat niet iedereen de tijd noch de behoefte heeft om zich in zulke complexiteiten omtrent naamgeving te verdiepen. Waar het uiteindelijk om draait is dat de geboortesteen van september veel meer te bieden heeft dan alleen blauw.
Naam
De naam saffier stamt af van het Latijnse 'sapphirus', dat wederom is afgeleid van het Griekse 'sappheiros', dat blauw betekent. Door sommigen wordt verondersteld dat deze benaming zijn oorsprong heeft in het Hebreeuwse 'sappir' (waardevolle steen) of het Sanskriet 'sanipriya', dat wordt gebruikt om een donkere edelsteen te beschrijven en 'heilig voor Saturnus' betekent. Deze herkomst van de benaming lijkt plausibel, aangezien de saffier in de Indiase astrologie wordt beschouwd als de steen van Saturnus. Historisch gezien verwees 'sappheiros' doorgaans niet naar blauwe korund, maar naar lapis lazuli, terwijl de moderne saffier waarschijnlijk 'hyakinthos' werd genoemd in het oude Griekenland.
Chemische samenstelling van saffier
De robijn en de saffier zijn kleurvariëteiten van het mineraal korund (kristallijne aluminiumoxide), dat zijn naam ontleent aan het Sanskriet voor robijnen en saffieren, 'kuruvinda'. Korund levert allochromatische ('gekleurde') edelstenen op, wat inhoudt dat sporen van elementen zoals chroom, ijzer en titanium verantwoordelijk zijn voor het veroorzaken van de diverse kleurschakeringen.
Herkomst van saffier
Ceylon (Sri Lanka sinds 1972) is de 'klassieke' bron voor de blauwe saffier en staat bekend als de oudste in bronnen vermelde vindplaats. Volgens historische bronnen gebruikten de Grieken en Romeinen al vanaf ca. 480 v. Chr. saffieren uit Sri Lanka. Ook zou koning Salomon de koningin van Sheba hebben overladen met saffieren uit Sri Lanka, afkomstig uit de omgeving van Ratnapura (wat 'edelsteenstad' betekent in het Singalees).
Blauwe saffier komt daarnaast uit Birma (Mogok), Australië, Cambodja (Pailin), China, Kenia, Laos, Madagaskar, Nigeria, Tanzania, Thailand, de Verenigde Staten (Montana) en Vietnam. Hoewel in de jaren 80 ongeveer 70 procent van alle saffieren in de wereld afkomstig waren uit Australië, heeft de Australische saffier een slechte naam en wordt hij vaak onterecht neergezet als te donker of te groen. Een nieuwe vindplaats is sinds begin jaren negentig Madagaskar, waar tegenwoordig circa twintig procent van de wereldwijd gewonnen saffieren worden gevonden. Door blauwe saffieren uit Madagaskar heeft dit land een geheel nieuwe positie verworven in de wereld van edelstenen. 's Werelds mooiste blauwe saffieren zouden rond 1881 zijn ontdekt in Kasjmir (India). Rond 1930 leek deze afzetting echter alweer te zijn uitgeput. Kasjmir-saffieren, die soms weer op de markt komen in een antiek sieraad of als verzamelstuk, zijn in het bijzonder befaamd om hun mooie zijde waardoor ze een zachte fluweelblauwe kleur krijgen, met slechts kleine donkere plekjes zichtbaar wanneer de steen van boven wordt bekeken (uitdoving).
Geschiedenis van saffier
Zoals vele beroemde edelstenen komt ook de blauwe saffier in veel mythologische en religieuze vertellingen voor. De Perzen geloofden dat de hemel zijn kleur kreeg door de reflectie van saffieren en ook in de Bijbel wordt deze steen diverse malen genoemd. In Exodus (24:10) is in de troon van God een blauwe saffier gezet, helder als de hemel. Het is ook één van de 12 'vurige stenen' (Ezechiël 28:13-16) gezet in het borstschild van Aaron (Exodus 28:15-30). De saffier wordt tevens in verband gebracht met de apostel Paulus, als één van de twaalf stenen die gezet zijn in de fundamenten van de muur van Jeruzalem (Openbaring 21:19). Volgens de Griekse mythologie zou Prometheus de eerste persoon zijn geweest die de geboortesteen van de maand september droeg. Hij zou, toen hij het noodlottige vuur 'leende', ook een blauwe saffier hebben gestolen. Ook werd aangenomen dat de blauwe saffier vrede en geluk bracht aan zijn eigenaar.
Eigenschappen van saffier
De blauwe saffier is een transparante edelsteen die voorkomt in de kleuren blauw, violet, groenig blauw en combinaties hiervan. Daarnaast zijn ze deels pleochroïsch: vanuit verschillende invalshoeken vertonen ze verschillende kleuren. Saffieren zien er normaal gesproken het mooiste uit in natuurlijk of fluorescerend licht. Wit licht daarentegen is funest voor elke blauwe saffier.
Zowel robijnen als saffieren worden geclassificeerd als type II-edelstenen (stenen met meestal enkele kleine insluitingen die zichtbaar kunnen zijn voor het oog), maar saffieren zijn doorgaans zuiverder (en groter) dan robijnen. De gebruikelijke standaard is schoon voor het oog. Microscopisch kleine insluitingen ('meel', 'melk' of 'zijde' genoemd) kunnen saffieren soms een 'fluwelen' of 'slaperig' uiterlijk verlenen, wat de schoonheid en de waarde ervan verder vergroot.
Saffiervariëteiten en soorten
Wanneer over 'saffier' wordt gesproken, wordt meestal alleen de blauwe bedoeld, maar om duidelijk te maken dat er nog meer saffiervariëteiten bestaan, wordt tegenwoordig vaak over de 'blauwe saffier' gesproken. Saffieren met een andere kleur worden fancy saffieren genoemd, of voorzien van een voorvoegsel dat hun kleur vermeldt. Sporen van elementen zoals chroom, ijzer en titanium veroorzaken de blauwe, groene, oranje, rode, violette en gele tinten en combinaties hiervan. Er zijn zelfs kleurveranderende saffieren.
Een andere variëteit is de stersaffier. Het 'asterisme' of 'stereffect' wordt veroorzaakt door parallel lopende naaldvormige insluitingen, waardoor aan de oppervlakte van de edelsteen een ster zichtbaar is. De kleine naaldvormige rutielinsluitingen worden ook zijde genoemd. Bij een goed geslepen steredelsteen is de ster duidelijk zichtbaar en lopen de stralen recht en in gelijke afstanden. Zes stralen is de norm, maar sterren met twaalf stralen komen ook voor.
Zwarte Stersaffier
Deze zwarte schoonheid is één van de meest geliefde edelstenen. Waarom? Alsof de ‘rock n’ roll’-achtige coolheid van een zwarte steen met een witte of gouden ster die mysterieus over zijn oppervlak glijdt nog niet genoeg is, maar ’s werelds enige afzetting van zwarte stersaffieren ligt in het Ban Kha Ja-district van Chanthaburi in Thailand. Deze steen is zeldzaam, heeft een klassieke uitstraling en heeft een uniek stereffect. Dit unieke fenomeen, staat bekend als ‘asterisme’ en is een optisch effect waarbij parallelle naaldachtige insluitingen in de edelsteen een reflecterende heldere ster van licht creëren die over de steen beweegt en danst.
Zwarte stersaffieren onderscheiden zich van andere robijnen en saffieren, niet alleen doordat hun insluitingen een stereffect produceren, maar ook omdat deze een blauwe, groene of gele saffier diep chocoladezwart doen kleuren. Wanneer aanwezig in een normaliter blauwe of groene saffier, zorgen de insluitingen voor een ster met witte stralen, terwijl ze in een gele saffier een gouden ster tot gevolg hebben. Voor alle steredelstenen is een cabochon noodzakelijk (slijpen in een ronde vorm, sterk gepolijst en zonder facetten). Het beoordelen van cabochons is vrij eenvoudig. Kijk gewoon naar de afwerking, de vorm en de proporties. Asterisme is het beste zichtbaar met een enkele directe straal van licht. Een goed slijpsel brengt de ster duidelijk naar voren en heeft dan rechte stralen van gelijke lengte. Doorgaans worden de sterren in het midden van de steen gepositioneerd. Eén van de beste dingen aan de zwarte stersaffier is het contrast dat de intense zwarte lichaamskleur biedt voor een scherpe witte of gouden ster. Momenteel is er weinig activiteit meer in de mijnen van Chanthaburi en de meeste zwarte stersaffieren worden plaatselijk verhandeld. Dit zijn waarschijnlijk reeds eerder opgegraven exemplaren. Aangezien de enige afzetting uitgeput aan het raken is, is deze steen een heuse geologische zeldzaamheid, die in de nabije toekomst hoogstwaarschijnlijk zal verdwijnen.
Groene saffier
De tinten van de groene saffier, ooit de ‘oriëntsmaragd’ genoemd, omvatten blauwig groen, groen, groen-blauw en gelig groen. Deze gemmologische omschrijving is een beetje droogjes, dus probeer u groene tinten in te beelden, uiteenlopend van tropische limoenen tot het groen van een wijnfles. Interessant om te weten is dat sommige groene saffieren eigenlijk bestaan uit microscopische blauwe en groene banden die tezamen zorgen voor een steen die er voor het blote oog groen uitziet. Hoewel groene saffieren doorgaans niet zo helder zijn als mooie exemplaren van smaragd of tsavoriet, kunnen de mooiste exemplaren ervoor zorgen dat zelfs experts nog een tweede keer kijken. Groene saffieren ontlenen hun kleur aan sporen ijzer en ze zijn afkomstig uit Australië, Madagaskar, Sri Lanka en Thailand. Kleurvoorkeur is subjectief, maar groene saffieren met teveel blauw of geel zijn doorgaans minder aantrekkelijk en worden hier ook naar geprijsd. Mooie groene saffieren van meer dan 10 karaat zijn relatief zeldzaam en moeilijk te vinden, wat ze ideaal maakt voor de serieuze verzamelaar.
Oranje saffier
Deze fruitig gekleurde saffier komt voor in tinten die uiteenlopen van oranje tot rossig oranje en gelig oranje. Kleurvoorkeur blijft iets persoonlijks, maar de mooiste exemplaren van oranje saffier laten zich tekenen door rijke oranje tinten en een afwezigheid van zwart. De oranje saffier in zijn beste kwaliteit is een absolute zeldzaamheid, wat het samen met zijn warme kleuren en inherente schittering maakt tot een zeer begerenswaardige steen. De voornaamste bronnen van oranje saffier zijn Madagaskar en Sri Lanka.
Padparadscha saffier
Samen met de blauwe saffier behoort de padparadscha tot de zeldzaamste en meest begeerde van de saffieren. “Dat wat zijn stralen verspreidt als de zon, glanst en zacht aanvoelt. Wat lijkt op vuur, als gesmolten goud en niet versleten is. Dat is padma raga.” Dit is hoe een middeleeuwse Indiase tekst over gemmologie (Thakkura Pheru’s Rayanaparikkha) padparadschasaffier omschrijft. Toch is, ondanks zijn faam, verleidelijke schoonheid en extreme zeldzaamheid, deze kleuraanduiding zowel verward als verkeerd gebruikt. De naam van de steen is weliswaar afgeleid van de gelijkenis van de steen aan een roze-oranje lotusbloem (Nelumbo Nucifera Speciosa), maar het moderne woord ‘padparadscha’ is eigenlijk afgeleid van de Engelse verbastering, van een Duitse verbastering van het Sinhalese ‘padma’ (lotus) en ‘raga’ (kleur). Gelukkig is in 2006 de exacte betekenis van de naam verduidelijkt. Leden van de Laboratory Manual Harmonisation Committe (LMHC) hebben de nomenclatuur die zij gebruiken om een padparadschasaffier te omschrijven gestandaardiseerd. Deze edelsteen wordt nu gedefinieerd als “een variëteit van korund van elke geografische oorsprong, waarvan de kleur een subtiele mix is van roze-oranje tot oranjeroze met pasteltonen en lage tot gemiddelde kleurintensiteit”. Hoewel deze omschrijving een duidelijk afbakening biedt, is er toch nog genoeg ruimte om de sublieme complexiteiten van deze onmogelijk zeldzame steen te verkennen.
Gele flitsen van zijn facetten zijn acceptabel, maar de padparadschasaffier mag geen secundaire bruine tinten hebben. Net zo aantrekkelijk maar een stuk betaalbaarder is de saffier met padparadschakleur. Deze kleur is identiek (en soms zelfs superieur) aan die van padparadschasaffieren. Deze steen heeft zijn tinten te danken aan recente innovaties op het gebied van bewerkingstechnieken voor edelstenen.
Roze Saffier
De roze saffier varieert in kleur van roze tot paarsig roze en hij onderscheidt zich van de robijn door zijn toon (hoe donker of licht een kleur is) en zijn kleurintensiteit (kracht van een kleur). De meer intense kleuren van roze saffier worden vaak geïdentificeerd door een voorvoegsel, zoals ‘fuchsia’ of ‘magenta’. Deze tinten variëren van pastel tot meer intense die de robijn benaderen. Hoewel roze korund in Azië van oudsher wordt gezien als robijn, wordt de naam roze saffier, door de immense populariteit die het over de afgelopen tien jaar heeft opgebouwd, inmiddels wereldwijd erkend. Rood en roze zijn technisch gezien dezelfde kleur. Het is dan ook niet vreemd, aangezien robijnen meer waard zijn dan roze saffieren, dat er ooit veelvuldig gediscussieerd werd over waar roze stopt en rood begint. Om deze discussies een halt toe te roepen, merkte de ICA (International Coloured Gemstone Association) in 1989 heel verstandig op: “Roze is in feite gewoon lichtrood. De ICA heeft daarom een resolutie doorgevoerd dat de lichte schakeringen van de rode tint opgenomen moeten worden in de robijncategorie, aangezien het te moeilijk was om vast te leggen waar rood stopte en roze begon. In de praktijk betekent dit dat de roze tinten nu bekend staan als, ofwel roze robijn, of roze saffier.”
Paarse Saffier
In alle eerlijkheid doet de historische benaming ‘oriëntamethist’ deze edelsteen geen recht. De schittering en het uiterlijk van de paarse saffier zijn aanzienlijk anders dan amethist. Elke poging om deze twee met elkaar te vergelijken kan dan ook geen winnaar opleveren. Paarse saffier komt voor in verschillende tinten van blauwig paars, paars, paars-rood en rossig paars.
Avondrood saffier
Te oranje om een robijn te zijn en geen padparadscha door het ontbreken van roze. De avondroodsaffier is een relatief nieuwe saffier in een op zichzelf staande klasse. Deze steen, ook bekend als de Songeasaffier, wordt exclusief aangetroffen in een afzetting die recentelijk in 1992 is ontdekt, net buiten de stad Songea in Tanzania. De avondroodsaffier is zo genoemd als eerbetoon aan de unieke schoonheid van het avondrood van de Afrikaanse zonsondergang.
Witte saffier
Naar verluidt zouden de oude Grieken witte saffieren hebben gevonden op het eiland Naxos in de Egeïsche Zee. Zij associeerden deze met Apollo, de god van het licht en de zon, van de waarheid en profetie, van boogschieten, van geneeskunde en van muziek, dichten en de kunsten. Als god van de profetie was het Orakel van Delphi (ook Orakel van Apollo) aan hem gewijd. Dit is waarom witte saffieren als offer zouden zijn gebruikt voor de ‘pythia’, die voorspellingen deed die zogezegd door Apollo werden ingegeven. (Al lijkt hallucinogeen ethyleengas dat is aangetroffen in de plaatselijke geologie van de tempel haar werkelijke ‘inspiratiebron’ te zijn geweest.) Daar waar ze ooit op hun eigen waarde werden geschat, worden witte saffieren tegenwoordig soms slechts gezien als alternatief voor diamanten. Gezien hun klassieke geschiedenis valt dat toch te betreuren. De beste witte saffieren zijn kleurloos, waarbij stenen met zichtbare blauwe of gele tinten overeenkomstig geprijsd worden.
Gele saffier
Zo mogelijk is de gele saffier de meest geprezen van alle gele edelstenen, waarbij zijn kleur uiteenloopt van een aangenaam citroenpastel tot intens gelig oranje (kanariegeel). Net als groene saffier ontleent ook gele saffier zijn kleur aan sporen van ijzer. Het mag niet verwonderlijk zijn dat de waarde van de gele saffier besloten ligt in zijn kleur, waarbij het zeldzamere kanariegeel en de pure citroenkleuren hoger worden gewaardeerd dan de meer voorkomende pastelgele tinten. Stenen die teveel bruin of groen vertonen, worden hiernaar geprijsd. Gele saffier stond tot het einde van de 19e eeuw bekend als ‘oriënttopaas’. Zijn voornaamste bronnen bevinden zich in Australië, Madagaskar, Sri Lanka en Thailand. De gele saffier uit Sri Lanka wordt geprezen om zijn middelste tonen en de afwezigheid van bruine tinten. De Australische gele kleuren zijn doorgaans meer groenig, met slechts zo nu en dan hoge kwaliteit gouden kleuren. De saffierafzetting van Ban Kha Ja in Thailand, net buiten Chanthaburi, staat bekend om het produceren van wonderschone goudgele saffieren, vergelijkbaar in kleur met Mekong Whisky.
Verzorging van saffier
Saffier kan op normale wijze worden verzorgd en kan worden gereinigd middels stoomreiniging of ultrasone reiniging.