Eén van de meest geliefde edelstenen is de ´keizer´ van de edelstenen de ‘topaas’. Topazen belichamen alle wezenlijke idealen (zeldzaamheid, schoonheid en duurzaamheid) die een edelsteen moet hebben, wat het tot één van ’s werelds waardevolste en meest begeerde edelstenen maakt.
De topaas en in het bijzonder de keizerlijke topaas, is inderdaad een keizerwaardig, zou een prominente plek moeten innemen in de verzameling van elke edelsteenliefhebber. Waarom? De beginnende quote gaf het antwoord hierop al weg: ‘keizerlijke tinten’ (geeloranje tot roze-/ rossig oranje) zijn in het koninkrijk der edelstenen zeer zeldzaam. Geel is een populaire primaire kleur (mocht uw schooltijd alweer een tijdje achter u liggen, blauw en rood zijn de andere twee) en komt voor in alle tinten van pastel tot bijna oranje, maar slechts een handje vol gekleurde edelstenen heeft deze tinten. Hierdoor zijn mooie gele/oranje/roze edelstenen zoals keizerlijke topaas, mandarijngranaat, padparadschasaffier, gele en kanariegele (geel/ oranje) diamant zowel ongewoon als ook zeer prijzig.
Naam
Wat eveneens intrigerend is, is de etymologie van ‘topaas’, wat afgeleid is van ofwel ‘tapaz’ (vuur) uit het Sanskriet, of van ‘topazios’, de Griekse benaming van Zabargad (ook Zeberged, Zeberget, of Saint John’s Island, i.e. St. Johanneseiland), een eiland in de Rode Zee en een antieke bron van peridoot. Peridoot werd soms ‘topaas’ genoemd (net als vele andere gele edelstenen), maar Romeinse geleerden die deze twee stenen waarschijnlijk als verschillend van elkaar zagen, speculeerden dat de Griekse naam voor het eiland zijn oorsprong had in overeenkomsten tussen het Griekse ‘topasios’ en ‘topasin’ (gokken of gissen). Vissers konden het eiland soms in de mist niet vinden, wat zou kunnen betekenen dat ‘topasin’ aan de basis ligt van zijn naam. In zijn beroemde boek, ‘The Curious Lore of Precious Stones’, schrijft zelfs de gewaardeerde George Kunz (1856-1932) over topaas en peridoot alsof het dezelfde steen betreft. De wateren raken verder vertroebeld wanneer citrien zich er ook nog mee gaat bemoeie.
Chemische samenstelling van topaas
Topaas is een fluorhoudend aluminiumsilicaat, dat gekleurd wordt door de elementen ijzer en chroom of soms ook wordt behandeld om verschillende kleurtinten te bewerkstelligen.
Herkomst
Topaas wordt vooral gewonnen in Brazilië, sommige exemplaren zijn echter afkomstig uit Mozambique of Nigeria.
Geschiedenis van topaas
De veelzijdige topaas kent een lange geschiedenis. Zo wordt hij al genoemd in de Bijbel. Topaas zou in de borstplaat van Aäron zijn gezet (Ezechiël 28:13-16), omdat men geloofde dat de steen de eigenaar onoverwinnelijk maakte in gevaarlijke situaties. Daarnaast is topaas ook een van de twaalf stenen die in de fundamenten van de muur van het Nieuwe Jeruzalem zijn gezet (Openbaring 21:19).
Eigenschappen van topaas
Laten we eerst even kennis maken met de rest van de familie... Vanuit een mineralogisch perspectief is topaas een waterhoudende aluminiumfluorosilicaat met een unieke kristalstructuur, wat de steen hard en compact maakt. Topaas is één van ’s werelds hardste mineralen en van de silicaatmineralen is topaas de hardste, waardoor het een goede keus is voor alledaagse sieraden.
Verder heeft het een uitstekende zuiverheid met een wonderschone zachte, fluwelen schittering door zijn hoge brekingsindex en doorzichtigheid. Topaas, van oudsher goudbruin tot geel, komt tegenwoordig voor in een uiteenlopend aanbod van prachtige kleuren, wat deze steen een veelzijdigheid geeft waarmee hij zich makkelijk aanpast naargelang de grillen van de tijd en de mode. Was u een oude Egyptenaar geweest, dan had u topaas de ‘steen van de zon’ genoemd, zijn goudgele tinten een geschenk van uw zonnegod en daarmee een krachtige talisman.
Topaas is vooral geliefd door zijn vele kleuren. Deze steen komt voor in de kleuren wit, geel, oranje, rood, roze, blauw, groen, violet en is soms ook meerkleurig. Daarnaast is hij verbluffend zuiver en heeft hij een stralende glans. Sommige exemplaren zijn bovendien pleochroïsch, dat wil zeggen dat ze vanuit verschillende invalshoeken twee kleuren kunnen vertonen.
Topaas is een ‘gekleurde’ edelsteen en hoewel zijn blauwe, gele en bruine tinten het resultaat zijn van kleurcentra, worden zijn rode en roze tinten veroorzaakt door chroom, terwijl zijn oranjes weer het gevolg kunnen zijn van chroom en/of kleurcentra. Dankzij vooruitgangen in moderne bewerkingsmethoden treffen we op de hedendaagse edelstenenmarkt een veelvoud aan wonderschone kleurkeuzes aan voor topaas, van diamantwit tot mystieke combinaties. Dit heeft topaas gemaakt tot de ultieme modesteen. Topaas mag tegenwoordig dan een erg populaire en betaalbare edelsteen zijn (uitgezonderd natuurlijk keizerlijke topaas), hij heeft zijn oorsprong in de oudheid, zoals ons eerdere reisje door de eeuwen al liet zien.
Topaasvariëteiten en soorten
De verschillende kleuren van topaas worden meestal zeer beeldend weergegeven. De blauwe variëteiten worden bijvoorbeeld beschreven met Londonblauw, Zwitsers blauw, hemelsblauw of als Neptunus- of zeetopaas. Kers- en Flamingo-topazen komen voor in verschillende rode en roze tinten. De mystiektopaas, de avondrode topaas en de maanlichttopaas komen voor in vele bonte kleuren. Meerkleurig is de watermeloentopaas, die krachtig roze en intens groen is. Groen is ook de Kiwitopaas, geel tot oranje tinten hebben de kanariegele en keizerlijke topaas. Een sobere variëteit is de witte topaas.
Wellicht is het als knipoog naar hun recente verleden, dat zowel topaas als citrien nu de geboortestenen van november zijn. Topaas, een symbool van liefde en affectie, heeft met zijn vele oude tradities en bijgeloven een geschiedenis opgebouwd die net zo schitterend is als de steen zelf.
Net als voor de topaas zelf, bestaan er ook meerdere theorieën over hoe zijn oranjeroze variëteit aan diens ‘keizerlijke’ label komt. Zo zou keizerlijke topaas zijn vernoemd naar Keizer Dom Pedro van Brazilië om zo echte topaas van citrien te onderscheiden, dat vanaf ca. 1883 werd verkocht onder de naam ‘gouden topaas’. Grote hoeveelheden van dit materiaal werden onder deze misleidende naam verkocht, wat ook vandaag de dag nog tot verwarring leidt. Mocht u edelstenen verkocht zien worden met namen als Madeira-topaas, Palmeira-topaas, Rio-topaas of Spaanse topaas, wees er dan bewust van dat dit waarschijnlijk citrien is.
Een ander populair verhaal verbindt keizerlijke topaas met Keizerlijk Rusland. Hier wil men dat de steen zijn naam kreeg doordat de tsarina’s sieraden droegen met Braziliaanse topaas. Een iets andere versie wil weer dat toen roze topaas voor het eerst werd ontdekt in Rusland, het eigendom ervan werd beperkt tot de keizerlijke adel, dus keizerlijke topaas. Echter, als dit waar is, dan is wel de kleurdefinitie die eraan verbonden is in de loop van de tijd veranderd. Of we de naam nu toekennen aan de aanwezigheid van topaas ten tijde van de hoogtijdagen van tsaristisch Rusland, of aan Keizer Dom Pedro van Brazilië, twee dingen staan vast: alle keizerlijke topaas wordt gewonnen in Brazilië en van oudsher wordt alleen naar Braziliaanse topaas verwezen als ‘keizerlijke topaas’.
Begrijpelijkerwijs draait het bij keizerlijke topaas allemaal om de kleur. Hoewel sommigen goudgelige topaas ook onder de ‘keizerlijke’ categorie scharen, wordt dit doorgaans geclassificeerd als gele topaas. Naar mijn mening moet het ook een beetje oranje bevatten om ‘keizerlijk’ te zijn, waarbij de geaccepteerde reikwijdte dus geeloranje, oranje, rijpe perzik (oranjeroze) of sherry (rossig-oranje) omvat, vaak met een duidelijk zichtbare roze tint bij kunstlicht (kaarslicht). In dit opzicht houdt keizerlijke topaas dus van het ‘nachtleven’ en ziet deze er geweldig uit in omstandigheden met beperkt licht. Blauwe topaas (inclusief Londonblauw, hemelsblauw en Zwitsers blauw) ziet er daarentegen het beste uit bij daglicht of onder fluorescerende lampen. Hoewel sommige edelstenen er beter uitzien in natuurlijk licht en anderen in kunstlicht, idealiter zouden de kleuren van een edelsteen mooi moeten blijven bij elke lichtbron. Een simpele vuistregel: als keizerlijke topaas er goed uitziet bij daglicht, dan zal dit ’s avonds alleen nog maar beter worden. Wederom is het volgen van het betrouwbare Goudhaartje-principe goed advies: niet te donker, niet te licht, maar precies goed. Intense ‘middelste’ kleuren vormen de gulden middenweg, waarbij een rossig oranje (sherry) het ideaal is. Geeloranje keizerlijke topaas wordt het laagst geprijsd en rossig oranje het hoogst, maar kleurvoorkeur is en blijft iets persoonlijks. Zo zijn er diverse serieuze verzamelaars die de voorkeur geven aan oranjeroze boven de hoger geprijsde rossig oranje keizerlijke topaas. Maar wees ervan bewust dat keizerlijke topaas dat heel donker oranje is of dat zichtbare bruine of grijze tinten heeft lager geprijsd zal worden. Sommige verkopers gebruiken het ‘AAA’-voorvoegsel om aan te duiden dat iets van de hoogste kwaliteit is. Uitgaand van een goed slijpsel vormt een superieure kleur het enige onderscheid.
Topaas is een doorzichtige edelsteen die ‘schoon voor het oog’ is ( zonder zichtbare insluitingen wanneer de steen vanaf 15 centimeter wordt bekeken met het blote oog). Dit is de standaard op de markt. Topaas met zichtbare insluitingen zal lager geprijsd worden. Goed slijpwerk is van het grootste belang voor alle topaas, maar in het bijzonder voor keizerlijke topaas, aangezien dit de kostbaarste variëteit is. Topaas is sterk dichroïsch (tweekleurig), met één kleur doorgaans donkerder dan de andere. Keizerlijke topaas wordt meestal geslepen met het oog op een maximale opbrengst, wat begrijpelijk is gezien zijn zeldzaamheid en waarde. Een gevolg hiervan is dat de donkerdere dichroïsche tint zich soms verzamelt in de uiteinden van de afgewerkte steen. De visuele wenselijkheid hiervan kan het beste worden overgelaten aan het individu, maar doordat u van deze eigenschap op de hoogte bent, kunt u zelf bepalen hoe strikt u mijn advies omtrent een gelijkmatige kleur wilt opvolgen. Zodra u een kleur heeft gekozen, zoekt u naar een goede vorm en algeheel voorkomen (afwerking, contouren, profiel en proporties). Houdt er rekening mee, aangezien keizerlijke topaas vaak in ‘vrije vorm’ wordt geslepen om gewichtsverlies te minimaliseren, dat sieraden met keizerlijke topaas vaak handgemaakt zijn. Het ligt voor de hand dat dit gevolgen heeft voor de prijs, maar de exclusiviteit van de steen wordt hierdoor ook verder versterkt. Topaas wordt gewonnen in Birma, Mexico, Mozambique, Nigeria, Pakistan, Rusland, Sri Lanka, de V.S. en Oekraïne. Dé plek voor topaas is echter de Braziliaanse staat Minas Gerais (‘algemene mijnen’ in het Portugees). Het oude handelsadagium ‘locatie, locatie, locatie’ geldt ook voor vele edelstenen. De 290 vierkante kilometer grote topaasgordel nabij de stad Ouro Preto (‘zwart goud’ in het Portugees) is ’s werelds voornaamste afzetting van keizerlijke topaas, waarbij het meeste komt uit één enkele mijn, de Mino do Capão (‘grote deksel-mijn’). Omdat het slechts uit één enkele afzetting komt, is mooie keizerlijke topaas zeer zeldzaam in elke kleur, vorm en omvang, waardoor het een echte aanrader is voor de edelsteenliefhebber. Houdt er wel rekening mee dat de grote internationale vraag en een beperkte bevoorrading zorgt voor continue hoge prijzen. Met zijn oranjeroze tinten en een zachte fluwelen schittering is de schoonheid van keizerlijke topaas een onovertroffen geschenk van de natuur.
Verzorging van topaas
Sommige stenen verbleken of keren terug naar hun oorspronkelijke kleur als ze worden blootgesteld aan fel licht. De edelsteen mag hier daarom niet onnodig lang aan worden blootgesteld! Edelstenen die zijn bekleed of een oppervlaktebehandeling hebben ondergaan, kunnen bovendien niet opnieuw worden geslepen of gepolijst.
